I. Giới thiệu
Biểu đồ kiểm soát là đồ thị đường gấp khúc biểu diễn giá trị trung bình của các đặc tính, tỷ lệ khuyết tật hoặc số khuyết tật. Chúng được sử dụng để kiểm tra sự bất thường của quá trình dựa trên những thay đổi của các đặc tính (đặc tính kiểm soát). Biểu đồ kiểm soát bao gồm 2 loại đường kiểm soát: đường trung tâm và các đường giới hạn kiểm soát, được sử dụng để xác định xem quá trình có bình thường hay không. Trên các đường này vẽ các điểm thể hiện chất lượng hoặc điều kiện quá trình. Nếu những điểm này nằm trong các đường giới hạn và không thể hiện xu hướng ra ngoài đường giới hạn thì quá trình đó ổn định. Nếu các điểm này nằm ngoài giới hạn kiểm soát hoặc thể hiện xu hướng ra ngoài nghĩa là đang có một nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến sự bất thường trong quá trình.
Lợi ích của biểu đồ control chart

- Kiểm soát sự biến động của quá trình (biến động ngẫu nhiên, biến động có thể loại bỏ nguyên nhân);

- Xác nhận rằng quá trình ổn định và để duy trì tính ổn định của quá trình;

- Kiểm tra sự bất thường của quá trình.

Biểu đồ kiểm soát bao gồm

- Một đường trung tâm
- Một hoặc hai đường giới hạn cảnh báo (WL)
- Một hoặc hai đường giới hạn hành động (AL)

II. Các dạng biểu đồ kiểm soát
1. Biểu đồ kiểm soát X – charts
- Kiểm soát sai số ngẫu nhiên và sai số hệ thống của phương pháp đo.

Đặc điểm

- Có một đường trung tâm (CL): là đường đi qua giá trị trung bình, giá trị chuẩn hoặc giá trị thực của mẫu kiểm soát.

- Có hai đường giới hạn cảnh báo (WL) nằm ở trên và dưới đường trung tâm

- Có hai đường giới hạn hành động (AL)nằm ở trên và dưới đường trung tâm.
- Khi kết quả phân tích nằm trong vùng giới hạn bởi 2 đường WL(vùng màu xanh), kết quả bình thường.
- Khi kết quả nằm trong vùng giới hạn bởi đường cảnh báo và đường giới hạn hành động (vùng màu vàng), kết quả này bị cảnh báo.
- Khi kết quả nằm ngoài giới hạn hành động (vùng màu đỏ), kết quả có khả năng bị sai

Xây dựng biểu đồ kiểm soát dạng X – charts:
Có hai cách xây dựng biểu đồ kiểm soát theo dạng này:

- Xây dựng biểu đồ kiểm soát dựa vào phương pháp thống kê

- Xây dựng biểu đồ kiểm soát dựa vào yêu cầu thực tế của phương pháp, của khách hàng

Trường hợp 1: Xây dựng X – charts theo thống kê
Phương pháp này dựa vào biểu đồ phân bố chuẩn

Trường hợp 2: Xây dựng X – charts theo yêu cầu thực tế
- Đường trung tâm (CL): giá trị trung bình, giá trị chuẩn…

- Đường giới hạn: Được thiết lập dựa trên các yêu cầu thực tế về độ chụm mà Khách hàng, PTN yêu cầu.

Ví dụ:
- Phương pháp phân tích COD sau khi đánh giá, công bố S_RW ≤ 0.75mg/L. Hãy thiết lập biểu đồ kiểm soát.
- Mẫu kiểm soát, mẫu chuẩn COD với COD = 40mg/L
Cách thực hiện:
Phân tích lặp lại nhiều lần trong một thời gian dài (ít nhất 20 kết quả)

- Xây dựng đường trung tâm CL = giá trị trung bình
- WL = CL ± 2 × (Độ chụm theo yêu cầu)
- AL = CL ± 2 × (Độ chụm theo yêu cầu)

à Xây dựng biểu đồ kiểm soát

Bảng tóm tắt biểu đồ X - charts

Giới hạn kiểm soát theo thống kê	Giới hạn kiểm soát theo thực tế
Giới hạn được thực hiện dựa vào quá trình phân tích mẫu kiểm soát trong thời gian dài	Giới hạn kiểm soát được thiết lập dựa vào yêu cầucủa phương pháp phân tích, Độ lệch chuẩn có thể lấy từ S_RW
Độ lệch chuẩn S được tính từ quá trình phân tích mẫu kiểm soát (có loại số đo lệch thô)	Độ lệch chuẩn S = S_RW của phương pháp
Đường trung tâm CL =	Đường trung tâm CL = Giá trị chuẩn, giá trị danh định…
Giới hạn cảnh báo Trên UWL =	Giới hạn cảnh báo Trên UWL =
Giới hạn cảnh báo dưới LWL =	Giới hạn cảnh báo dưới LWL =
Giới hạn hành động trên UAL =	Giới hạn hành động trên UAL =
Giới hạn hành động dưới LAL =	Giới hạn hành động dưới LAL =

2. Biểu đồ r – charts
- Khi phòng thí nghiệm muốn kiểm tra độ lặp lại của phương pháp phân tích, PTN sử dụng biểu đồ kiểm soát r – charts.

Đặc điểm: biểu đồ r – charts
- Có một đường trung tâm (CL)
- Có một đường giới hạn cảnh báo

- Có một đường giới hạn hành động
Các công thức tính toán:
- Khoảng đo (range) = R = Max – Min

- Trung bình khoảng đo: R

= i-1pRip

- Độ lệch chuẩn tính theo lý thuyết vùng: S = Rd2

- d₂ là một hệ số, phụ thuộc vào số lần đo lặp lại của mẫu phân tích.

Từ S, ta dễ dàng thiết lặp giản đồ kiểm soát theo bảng sau:

Xây dựng biểu đồ kiểm soát (r – charts)

Số lần đo lặp lại	Độ lệch chuẩn (S)	Đường trung tâm (CL)	Giới hạn cảnh báo (WL)	Giới hạn hành động (AL)
1	Mean range/d2	d2 ×S	D_WL × S	D₂ × S
2	Mean range/1.128	1.128 × S	2.833 ×S	3.686 × S
3	Mean range/1.1693	1.693 × S	3.470 × S	4.358 × S
4	Mean range/2.059	2.059 × S	3.818 × S	4.698 × S
5	Mean range/2.326	2.326 × S	4.054 × S	4.918 × S

Ví dụ:
Xây dựng biểu đồ kiểm soát dạng R – charts cho chỉ tiêu amoni trong nước.

- Kết quả phân tích 25 mẫu kiểm soát, mỗi mẫu lặp lại 2 lần cho kết quả:

R=0.059 µg/L

- Độ lệch chuẩn S = Rd2

= 0.559/1.128 = 0.496 µg/L.

- CL = 0.559 µg/L

- WL = 2.833 × S = 2.833 × 0.496 = 1.40 µg/L

- AL = 3.67 × S = 3.67 × 0.497 = 1.82 µg/L

III. Đánh giá kết quả phân tích dựa vào Control charts

- Mẫu kiểm soát được phân tích cùng với mẫu hàng ngày.
- Sau khi mẫu kiểm soát phân tích xong, ta chấm lên biểu đồ kiểm soát, và đánh giá kết quả như sau:

Kết quả phân tích bình thường nếu:

- Nếu kết quả xác định nằm trong giới hạn cảnh báo, nó được coi là thỏa đáng.

- Nếu có 2/20 kết quả xác định liên tiếp nằm giữa các giới hạn cảnh báo và giới hạn hành động cũng chấp nhận được.

- Nếu có 1/20 kết quả cho một mẫu thử nghiệm nằm ngoài các giới hạn hành động, hoặc bảy kết quả liên tiếp cùng xu hướng (giảm hoặc tăng), cần thực hiện hiệu chuẩn một lần nữa.

Kết quả phân tích có vấn đề:

- Nếu có 1/20 kết quả cho một mẫu thử nghiệm nằm ngoài các giới hạn hành động, hoặc bảy kết quả liên tiếp cùng xu hướng (giảm hoặc tăng), cần thực hiện hiệu chuẩn một lần nữa

- Ba điểm đo liên tiếp xảy ra bên ngoài giới hạn cảnh báo, nhưng trong giới hạn hành động.

- Hai điểm đo tiếp theo là ngoài giới hạn cảnh báo, nhưng trong các giới hạn hành động, trên cùng một bên của giá trị trung bình.

- Mười điểm đo liên tiếp được tìm thấy trên cùng một phía của giá trị trung bình.

Kết quả nằm ngoài vùng kiểm soát nếu:
- Giá trị kiểm soát nằm ngoài vùng hành động

- Giá trị kiểm soát nằm trong vùng giới hạnh cảnh báo và giới hạn hành động và một trong hai giá trị kiểm soát trước đó nằm trong giới hạn hành động (trong 3 kết quả kiểm soát có 2 giá trị nằm trong giới hạn hành động và giới hạn cảnh báo).

à Không nên báo cáo kết quả, nên phân tích lại.
IV. Xem xét lại biểu đồ kiểm soát
- Quá trình xem xét lại nên được thực hiện 1 lần/60 điểm kiểm soát. Giá trị này có thể thay đổi, tuy nhiên không được ít hơn 20 điểm kiểm soát. Quá trình xem xét bao gồm hai bước như sau:
+ Đếm số trường hợp mà kết quả nằm ngoài giới hạn cảnh báo, nếu số kết quả này lớn hơn 6 hoặc nhỏ hơn 1 thì nghi ngờ rằng giá trị độ lệch chuẩn có thể đã thay đổi.
+ Tính giá trị trung bình của 60 kết quả đã qua, so sánh với giá trị trung bình từ trước – đường trung tâm, nếu sự sai khác này lớn hơn 0.35 S thì có thể nghi ngờ rằng giá trị trung bình đã bị thay đổi.
Thay đổi giới hạn kiểm soát

- Giới hạn kiểm soát theo thực tế: chỉ được thay đổi nếu khách hàng yêu cầu.
- Nếu khi xem xét điều 1) và 2) ở trên nhận thấy rằng, có sự thay đổi độ phân tán và giá trị trung bình thì nên sử dụng chuẩn thống kê để kiểm chứng sự thay đổi này thật sự đáng tin cậy hay không trước khi có quyết định thay đổi
- Nếu độ phân tán tăng lên một cách tin cậy, và sự thay đổi này được sự chấp nhận của khách hàng, chúng ta sẽ tín lại đường giới hạn hành động và giới hạn cảnh báo mới.

Thay đổi giới hạn kiểm soát

- Giới hạn kiểm soát theo thực tế: chỉ được thay đổi nếu khách hàng yêu cầu.
- Nếu khi xem xét điều 1) và 2) ở trên nhận thấy rằng, có sự thay đổi độ phân tán và giá trị trung bình thì nên sử dụng chuẩn thống kê để kiểm chứng sự thay đổi này thật sự đáng tin cậy hay không trước khi có quyết định thay đổi
- Nếu độ phân tán tăng lên một cách tin cậy, và sự thay đổi này được sự chấp nhận của khách hàng, chúng ta sẽ tín lại đường giới hạn hành động và giới hạn cảnh báo mới.

Thông tin chi tiết về dịch vụ cung cấp mẫu QC của AoV xin liên hệ:
CÔNG TY TNHH ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG VIỆT NAM
QUALITY ASSURANCE OF VIETNAM
Địa chỉ: Tầng 4 tòa nhà 130 Nguyễn Đức Cảnh, Phường Tương Mai, Quận Hoàng Mai, TP Hà Nội
Điện thoại: (024) 62932294
VP đại diện: 54 Trần Khánh Dư, Phường Tân Định, Quận 1, Tp. HCM
Điện thoại: (028) 35106995
Website: https://aov.vn Email: info@aov.vn

LIÊN HỆ